Strój Kaszubski

Teren zamieszkiwany przez Kaszubów obejmował północno-wschodnią część Pomorza, dzisiaj  trudno jest wyznaczyć dokładne granice tego regionu. Najważniejszym czynnikiem określającym przynależność do Kaszub jest stosowanie języka kaszubskiego, który przez część badaczy uznawany jest za osobny język słowiański.

Stosując to kryterium językowe można przyjąć, że ludność kaszubska mieszka na terenie rozciągającym się od Zatoki Gdańskiej i Morza Bałtyckiego do Czerska i Chojnic na południu oraz do Borów Tucholskich na wschodzie. Zachodnia granica Kaszub jest najtrudniejsza do ustalenia, ale uważa się za nią linię biegnącą przez Bytów i Lębork. Historia Kaszub jest bardzo skomplikowana, ponieważ ziemie te nieustannie kolonizowano, a proces ciągłej germanizacji spowodował, że szlachta i mieszczaństwo kaszubskie przejęły zwyczaje i kulturę niemiecką. Kultywowaniem polskich tradycji i języka zajmowali się więc praktycznie tylko chłopi. Dodatkowo XIX wiek przyniósł w tej części Europy wielkie przeobrażenia polityczno-ekonomiczne, przez co proces germanizacji Kaszub stawał się jeszcze bardziej intensywny. Rewolucja przemysłowa spowodowała łatwy dostęp do fabrycznie szytej odzieży, która była znacznie tańsza i bardziej nowoczesna, dlatego tradycyjne stroje kaszubskie odeszły w zapomnienie już w drugiej połowie XIX wieku.

Jak ubierali się dawni Kaszubi wiadomo tylko na podstawie historycznych rekonstrukcji, które uwzględniają ubiór z pierwszej połowy XIX wieku. Mężczyźni na Kaszubach przez cały rok chodzili w mucach, która była rodzajem czapki z nausznikami. W dni świąteczne zakładano kapelusze z filcu, wyróżniające się stożkowatą, wysoką główką i wąskim rondem. Latem bardzo popularne były też kapelusze słomiane. Koszule męskie szyło się według kroju przyramkowego. Kołnierzyk był wykładany, a rękawy zakańczano wąskimi mankietami. Podstawowym materiałem było lniane płótno samodziałowe. Kamizelki, zwane też liwkami, służyły jako ubranie wierzchnie, ale w zimniejsze dni ubierano jeszcze kaftany i sukmany. Liwki noszone przez kawalerów były uszyte z jasnych materiałów, gładkich lub wzorzystych, natomiast ciemne kamizelki nosili starsi mężczyźni. Kawalerskim ubraniem wierzchnim był węps, czyli rodzaj kaftana uszytego z tkaniny samodziałowej. Wępsy były przeważnie granatowe albo ciemnozielone.

Sukmany miały sześć kontrafałd, wyłożone klapy kołnierza i wyłogi przy rękawach w kolorze czerwonym. Sukmany szyto z samodziałów, a bogatsi gospodarze nosili sukmany z sukna fabrycznego.  Stopień zamożności określał też rodzaj noszonych przez mężczyzn spodni. Zamożniejsi Kaszubi nosili spodni ze skóry, a biedniejsi na święta zakładali spodnie wełniane. Najtańsze spodnie na co dzień szyło się z płótna, a ci gospodarze, których nie było stać na grube spodnie zimowe nosili w chłodniejsze dni kilka par płóciennych spodni.

Mazurski Zespół Pieśni i Tańca "Ełk" w stroju kaszubskim (zdjęcie: MZPiT Ełk)

Gdy zakładano wysokie buty z cholewami nogawki spodni wpuszczano do środka. Buty noszone w dni świąteczne były robione z surowej skóry, którą konserwowano tłuszczami aby stała się nieprzemakalna.Jakość butów skórzanych określała pozycję i stopień zamożności gospodarza. Do pracy chodzono przeważnie na bosaka, ale zimą ubierano korki. Kobiety na Kaszubach stosowały trzy rodzaje nakryć głowy: chustę, czepek i wianek. Chusty mogły nosić wszystkie kobiety niezależnie od wieku i stanu cywilnego, natomiast czepek był zarezerwowany wyłącznie dla mężatek. Wianki nosiły tylko panny. Na początku skręcano wianek z ruty albo kwietny. W kolejnych wiekach do wianka dodano także złoty szych i kolorowe wstążki. Wianki zakładano przede wszystkim na zabawy wiejskie, dożynki i inne uroczystości, a zwyczaj przystrajania głowy wiankiem przetrwał do dzisiaj w formie ozdabiania włosów pojedynczymi kwiatami. Gdy było zimno, kobiety zakładały chusty, które po prostu zarzucano na ramiona albo wiązano pod brodą. Chustki na Kaszubach robiono z białego materiału, ewentualnie z wełny w innych jasnych kolorach. Był jednak i taki okres, kiedy najpopularniejsze wśród kaszubskich kobiet były chusty w kolorze czarnym.

Koszule szyto z płótna bawełnianego albo lnianego. Koszula mogła mieć krótki lub długi rękaw, ale zawsze zakończeniem przy szyi był mały, stojący kołnierzyk. Jako zapięcie koszuli służyła wąska tasiemka w kolorze czerwonym. Koszule z długim rękawem zakładało się do gorsetu. Damski gorset pełnił tą samą rolę co męska kamizelka. Gorsety szyto z gładkich materiałów i niczym nie ozdabiano. Najpierw gorsety były wełniano-lniane, potem zaczęto stosować aksamit. Wzorując się na modzie mieszczańskiej, kaszubskie chłopki zaczęły nosić nowy krój kaftana zimowego. Kaftany były wykonywane z aksamitu albo innych dobrej jakości materiałów. Kaszubki zawsze ubierały dwie spódnice, z których jedna pełniła rolę halki. Spodnia spódnica noszona przez młode dziewczęta była w kolorze niebieskim, zaś kobiety zamężne nosiły spódnice granatowe albo brązowe. Spódnica-halka była szeroka, a do jej uszycia stosowano tkaniny gorszej jakości, głównie samodziały.

Obowiązkowym elementem damskiej garderoby były też zapaski, nazywane na Kaszubach szertuchami. Zwykłe zapaski szyło się z płótna, a zapaski do stroju świątecznego były z zielonego albo modrego jedwabiu. Panny zakładały na spódnice szertuchy uszyte z białego płótna. Do pracy chodziło się na bosaka, ewentualnie w korkach, i tylko w uroczyste dni zakładano skórzane, sznurowane trzewiki do kostek. Z racji bliskiego dostępu do morza, na Kaszubach najpopularniejszą ozdobą był bursztyn. Bardzo modne były bursztynowe zausznice (rodzaj kolczyków) w kształcie paciorka z jedną stroną wypukłą i drugą gładką. Noszono również owalne, bursztynowe broszki oraz naszyjniki z ozdobą w kształcie krzyżyka albo serduszka. Z bursztynu wykonywano także różańce.