Henryk Walezy

Henryk Walezy był czwartym synem króla Francji Henryka II i Katarzyny Medycejskiej. Przyszedł na świat 19 września 1551 roku. Na chrzcie przyszły król Polski otrzymał imiona Aleksander Edward.

Iimię Henryk wybrano dopiero podczas bierzmowania w 1565 roku. Francja w tym okresie była ogarnięta walkami między katolikami i hugenotami, co pozwoliło Henrykowi wykazać swoje wojskowe umiejętności. Henryk słynął z szybkiego podejmowania decyzji i wielkiej odwagi, a cechy te pomogły mu między innymi pokonać wojska hugenotów pod Jernac w 1569 roku.

Henryk Walezy - pierwszy władca elekcyjny

W młodości Henryk pełnił urząd generalnego namiestnika królestwa, co pozwoliło mu wykazać się także w polityce i administrowaniu. W dużej mierze właśnie tym cechom Henryk zawdzięczał zdobycie polskiego tronu, choć duży udział w jego zwycięstwie miała także zręczna polityka francuskiego posła Jana de Monluc. Polska zgodziła się na jego kandydaturę nawet mimo udziału w tak zwanej rzezi św. Bartłomieja – 24 sierpnia 1572 roku wymordowano w Paryżu tysiące protestantów, którzy przyjechali do stolicy Francji na ślub Henryka Burbona z królewską siostrą Małgorzatą. Henryka wybrano na króla 5 kwietnia 1573 roku, ale nie oznaczało to jeszcze przejęcie przez niego pełnoprawnej władzy. Aby Henryk mógł zasiąść na tronie, konieczne było złożenie przysięgi, że zostaną zaakceptowane pewne warunki narzucone przez szlachtę, między innymi pacta conventa oraz tak zwane artykuły henrykowskie. Henryk złożył stosowną przysięgę 22 sierpnia 1573 roku w Paryżu. Po tym wydarzeniu nic już nie stało na drodze do koronacji. W styczniu 1574 roku Henryk dotarł do Polski, a 21 lutego odbyła się jego koronacja na króla Polski, zgodnie z tradycją w katedrze wawelskiej.

Potęga Rzeczypospolitej u zenitu. Złota wolność. Elekcja. - obraz Jana Matejko 

Już od pierwszych lat swoich rządów w Polsce Henryka oskarżano o zbyt swawolny tryb życia i urządzanie wystawnych uczt. Wiele z tych zarzutów było prawdziwych, bo Henryk został królem w wieku zaledwie 23 lat i chętnie oddawał się urokom dworskiego życia. Z drugiej strony jednak dbał również o to, by wprowadzano w życie liczne reformy. Jego pomysły spotykały się z akceptacją ze strony polskiej, jednak król nie zdążył umocnić swojej władzy w Polsce.

Ucieczka Henryka Walezego z Polski - obraz Artura Grottgera 

W czerwcu 1574 roku zmarł król Francji Karol IX, więc Henryk zdecydował się potajemnie opuścić Polskę i wyruszyć do Paryża. Tam udało mu się przejąć tron francuski, ale jednocześnie w Polsce uznano, że polski władca nie może rządzić krajem z zagranicy. Podjęto więc decyzję o detronizacji Henryka Walezego, choć król utrzymał formalnie swój tytuł aż do śmierci. Mimo tego po wyjeździe do Paryża nigdy już nie odzyskał rzeczywistej władzy w Rzeczypospolitej. Henryk Walezy zmarł 2 sierpnia 1589 roku i został pochowany w podparyskim opactwie Saint-Denis.