Stanisław August Poniatowski

Stanisław August Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie. Był szóstym dzieckiem Stanisława Poniatowskiego i Konstancji Czartoryskiej.

Ojciec Augusta był członkiem średniej szlachty, ale szybko udało się mu zdobyć silną pozycję w stronnictwie Familii Czartoryskich, która działała w czasach panowania Augusta III. Ukoronowaniem działań Poniatowskiego było zdobycie w 1752 roku tytułu kasztelana krakowskiego, najwyższego świeckiego urzędu w Polsce. Dzięki wysokiej pozycji ojca, Stanisław August mógł odebrać staranne wykształcenie, które odegrało potem bardzo ważną rolę w rządach polskiego króla. Popierany przez Familię i carycę Katarzynę, Stanisław Poniatowski został wybrany królem Polski we wrześniu 1764 roku.

Stanisław August Poniatowski - ostatni Król Polski

Jednak koronacja Poniatowskiego nie odbyła się zgodnie z tradycją w Krakowie, ale w Warszawie – miało to miejsce 25 listopada 1764 roku. Stanisława Augusta przez kilkanaście lat łączył romans z carycą Katarzyną, a ta bliska zażyłość z rosyjską władczynią i jej zbyt duży wpływ na wybór króla w Polsce spowodowały wielką nieufność Polaków wobec swojego władcy. Przez niemal cały okres swoich rządów, jak również wiele lat po śmierci, Poniatowskiego postrzegano niemal wyłącznie jako zwolennika Rosji przeciwnego swoim własnym poddanym. Opinie te nie do końca były prawdziwe, co potwierdza chociażby wypowiedź rosyjskiego ambasadora w Polsce, Mikołaja Repnina: „liczne przykłady nas utwierdziły, że ten władca stał zawsze w poprzek naszym interesom, że żadne zorganizowane przeciw nam przedsięwzięcie nie obyło się bez króla”. Wewnętrzna opozycja mocno sprzeciwiała się jakimkolwiek reformom proponowanym przez Stanisława Augusta, które – w opinii przeciwników króla – miały tylko doprowadzić do wzmocnienia pozycji Poniatowskiego ze szkodą dla Polski.

Konstytucja 3 Maja 1791 roku - obraz Jana Matejko

22 października 1770 roku zawiązano konfederację barską, która ogłosiła detronizację króla. Wprawdzie decyzja ta nie miała żadnej mocy prawnej, jednak dobitnie pokazywała nieprzychylne nastroje szlachty w stosunku do Poniatowskiego. Król nie ustawał jednak w swoich próbach reformowania kraju. Zdaniem zagranicznych obserwatorów, „Król jest utalentowany i wykształcony, ale przede wszystkim pochłania go chęć reform. Gdyby mógł, zreformowałby cały naród, aby go podnieść na poziom innych narodów o większej kulturze”. Największe osiągnięcia Poniatowskiego dotyczyły polskiej kultury. Poniatowski objął mecenat królewski nad wieloma naukowcami, pisarzami i artystami, założył Komisję Edukacji Narodowej, finansował także powstanie wielu ważnych budowli. Poniatowski bardzo chciał też zreformować ustrój państwa, czego efektem była Konstytucja 3 maja, uchwalona w 1791 roku.

Nie zmniejszyło to nieufności poddanych wobec króla przez co nie udało się Poniatowskiemu wprowadzić w życie wiele ważnych zmian. Ta nieufność, połączona z rosnącą potęgą sąsiednich mocarstw, doprowadziły w końcu do upadku państwa polskiego. Polska nie miała wystarczająco silnej pozycji, by stawić czoło zaborcom. W związku z czym 25 listopada 1795 roku Stanisław August Poniatowski został zmuszony do abdykacji. W akcie abdykacji Poniatowski napisał: „nie szukając w ciągu królowania naszego inszego korzyści lub zamiarów, jak stać się użytecznym Ojczyźnie naszej”.

Konstytucja 3 maja. Sejm Czteroletni. Komisja edukacyjna. Rozbiór. R.P. 1795. - obraz Jana Matejko

Stanisław August Poniatowski był ostatnim królem Polski. Zmarł na wygnaniu w Petersburgu, 12 litego 1798 roku, a jego ciało spoczęło ostatecznie w katedrze św. Jana w Warszawie.