Władysław Łokietek

Władysław Łokietek przyszedł na świat w okresie największego rozdrobnienia Polski. Łokietek był trzecim synem księcia Kujaw, Łęczycy i Sieradza Kazimierza i jego żony Eufrozyny.

Kazimierz musiał swoje księstwo podzielić między wszystkich synów, więc Władysław otrzymał władzę nad niewielką dzielnicą brzesko-kujawską. Nie były to warunki do zapoznania się z wielką polityką, ale wrodzony talent Łokietka pozwolił mu wybić się ponad przeciętność. W 1288 roku Łokietek odziedziczył po Leszku Czarnym Sieradz.

Władysław Łokietek  - początki panowania i ucieczka z Polski

W tym czasie rycerstwo małopolskie ogłosiło swoim władcą Bolesława Mazowieckiego, a Łokietek poparł swojego kuzyna. Władysław razem z książętami mazowieckimi pokonał pod Siewierzem Probusa i jego sprzymierzeńców ze Śląska. Dzięki temu zwycięstwu Łokietek na krótko przejął Kraków, ale ostatecznie oddał miasto księciu wrocławskiemu Henrykowi Probusowi. Zachował jednak Sandomierz, co dawało mu bardzo mocną pozycję na tle innych polskich książąt. Po śmierci Probusa Władysław Łokietek ponownie chciał sięgnąć po krakowski tron, ale tym razem oddał pierwszeństwo Przemysłowi II Wielkopolskiemu. Ten po kilku miesiącach ustąpił na rzecz Wacława II, który chciał przejąć panowanie nad całą Polską. Podczas swojej drogi po władzę Wacław II zaatakował Łokietka, odebrał mu Sandomierz i pokonał w walce pod Sieradzem. Łokietek musiał wtedy zrzec się Małopolski, a także złożyć hołd z pozostałych ziem. Nie dotrzymał jednak słowa danego Wacławowi i sprzymierzył się z Przemysłem II. W 1294 roku Władysław przejął odziedziczoną po bracie Łęczycę, a po śmierci Przemysła II i wygaśnięciu linii książąt wielkopolskich Władysław przejął całą władzę nad tymi regionami.

Wtedy Łokietek postanowił doprowadzić do zjednoczenia całego kraju. Pod swoimi rządami miał Wielkopolskę, sporą część Kujaw, ziemię sieradzką i łęczycką oraz Pomorze Gdańskie. Będąc władcą Wielkopolski przyjął tytuł „dziedzica Królestwa Polskiego”. Takim samym tytułem nazywał się także Henryk Głogowski, który uważał, że to właśnie jemu powinna przypaść w udziale spuścizna po Przemyśle. Henrykowi Głogowskiemu udało się także zająć zachodnie krańce Wielkopolski. Prawdopodobnie w tych czasach pod pojęciem „Królestwa Polskiego” kryły się nie tyle wszystkie ziemie polskie, ale tereny dawnej dzielnicy Przemysła II. Łokietek wciąż dążył do realizacji swojego głównego celu, ale na jego drodze stanął Wacław II, który ostatecznie pokonał Łokietka i jeszcze raz zobowiązał go do złożenia hołdu. Wielkopolanie wypowiedzieli wtedy Łokietkowi posłuszeństwo i doprowadzili do elekcji Wacława. Taka postawa była podyktowana chęcią utrzymania bezpieczeństwa na swoich ziemiach, ponieważ sprzeciw wobec Wacława II zakończyłby się najprawdopodobniej podbojem ze strony czeskiego króla w sojuszu z Małopolanami.

Władysław Łokietek na wygnianiu R.P. 1299 - obraz Wojciech Gerson 

Tym samym Łokietek w 1299 roku był pozbawiony jakichkolwiek dóbr i musiał uciekać za granicę. Cztery kolejne lata spędził na Węgrzech, jakiś czas spędził także w Rzymie. Pod nieobecność Władysława, Wacławowi udało się zjednoczyć prawie całą Polskę, co zakończyło się koronacją na króla w Gnieźnie.

Powrót Władysława Łokietka do Polski - koronacja na Króla

Jednak polityka Wacława nie podobała się wszystkim możnym, co wykorzystał Łokietek. Wrócił do Polski i w 1304 roku odzyskał Sandomierz. W kilku regionach kraju wybuchły powstania, a gdy rok później Wacław II zmarł, czeskie panowanie w Polsce dobiegło końca. Łokietek opanował centralną Polskę, Pomorze Gdańskie, Kujawy i Małopolskę, jednak w przejęciu Wielkopolski wyprzedził go Henryk Głogowski. Władysław Łokietek nie zdołał także podporządkować sobie Śląska i Mazowsza, na ziemi chełmińskiej rządzili Krzyżacy, ziemia lubuska pozostawała pod panowaniem Brandenburczyków.

Władysław rządził więc tylko częścią Polski i wiele wskazywało na to, że znowu dojdzie do rozbicia dzielnicowego. Do tego w 1309 roku Krzyżakom do swojego państwa udało się dołączyć Pomorze Gdańskie, dwa lata później przeciwko Łokietkowi zbuntowali się mieszczanie krakowscy, obwołując swoim królem Jana Luksemburskiego, władcę Czech. Łokietkowi udało się tylko stłumić bunt krakowski, natomiast Pomorze pozostało w rękach Krzyżaków. Nie zmienił tej sytuacji nawet wyrok sądu papieskiego z 1321 roku, na mocy którego ziemie te miały być własnością Polski – w praktyce nadal rządził nimi zakon. Mimo tych wszystkich problemów Królestwo Polskie powoli się odradzało. W końcu w 1314 roku Wielkopolanie poddali się Łokietkowi, w wyniku czego Władysław mógł zacząć starać się o koronę królewską. Cztery lata później uczestnicy wiecu w Sulejowie uchwalili petycję do papieża z prośbą, by Polska mogła koronować na swojego władcę Władysława Łokietka. Dla papieża była to wyjątkowo trudna sytuacja, bo chociaż Łokietek był sojusznikiem stolicy papieskiej, to jednocześnie Rzym nie chciał narażać się drugiemu pretendentowi do polskiego tronu – królowi czeskiemu Janowi. Papież wyraził więc zgodę na koronację, ale z zastrzeżeniem, ze nie może ona naruszyć niczyich praw. Łokietek koronował się więc nie w Gnieźnie jak nakazywała tradycja, ale w Krakowie. Tymczasem władca Czech nie zrezygnował ze swoich roszczeń do Królestwa Polskiego, czyli terenów Wielkopolski. Państwo, jakim władał Łokietek, tylko w części pokrywało się z terytorium dawnego Królestwa Polskiego. Nie tylko z Czechami łączyły Łokietka wrogie stosunki, podobnie było w przypadku Brandenburgii i zakonu krzyżackiego. Dobre relacje łączyły za to króla Polski z Litwą i Węgrami, Łokietek mógł też liczyć na poparcie papieża.

Władysław Łokietek zrywający układy z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim R.P. 1325 - obraz Jana Matejko 

Jednak w najważniejszym momencie Władysław został sam. Pod koniec jego panowania, w 1326 roku, Polska i Litwa dokonały ataku na Brandenburgię. Ale chociaż atak zakończył się zwycięstwem, to politycznie Łokietek bardzo wiele na tym stracił, ponieważ napadł na kraj chrześcijański, w dodatku w sojuszu z poganami. Polityczny błąd króla od razu wykorzystali Krzyżacy, atakując Kujawy. Dzięki wsparciu Jana Luksemburskiego Krzyżacy zajmują  ziemię dobrzyńską, a król Czech zhołdował sobie Mazowsze i większość Śląska. Pomoc przyszła ze strony króla Węgier, który zręczną dyplomacją uratował Polskę od prawdziwej klęski.

W 1331 roku na nowo wybuchła wojna polsko-krzyżacka i chociaż Polska zwyciężyła w bitwie pod Płowcami, Krzyżacy przejęli ziemię kujawską. Wyprawa odwetowa nie powiodła się, Łokietek został więc zmuszony do zawarcia rozejmu. Obie strony konfliktu zgodziły się przekazać swoją sprawę do rozsądzenia królom Czech i Węgier, ale Łokietek nie doczekał już efektów tej mediacji. Król Polski zmarł w 1333 roku, a jego dokonania do dzisiaj wzbudzają kontrowersje. Polityczna zręczność Łokietka i jego konsekwencja w dążeniu do celu doprowadziły do odnowy Królestwa Polskiego. Dzięki takim fundamentom syn Władysława Łokietka, Kazimierz Wielki, mógł kontynuować dzieło ojca i zbudować silne państwo. Żoną Łokietka była córka księcia Wielkopolski Bolesława Pobożnego Jadwiga. Królewska para doczekała się licznego potomstwa, jednak ze wszystkich dzieci przeżyła tylko dwójka, Kazimierz i Elżbieta, która później została żoną Karola Roberta i królową węgierską.