Kazimierz Wielki

Kazimierz Wielki był przedstawicielem rodu Piastów i ostatnim królem tej dynastii. Jego rodzicami byli Władysław Łokietek oraz córka Bolesława Pobożnego Jadwiga. Kazimierz od dziecka był wprowadzany w tajniki rządzenia.

Młody królewicz uczestniczył w walkach z Krzyżakami, samodzielnie dowodził bitwą pod Kościanem i odbił z rąk książąt głogowskich zachodnie rubieże Wielkopolski. W 1331 roku Władysław Łokietek mianował go na namiestnika Wielkopolski, ziemi sieradzkiej i Kujaw. Jednak na wizerunku młodego Kazimierza pojawiły się rysy. Podczas bitwy pod Płowcami Kazimierz uciekł z pola bitwy – najprawdopodobniej zrobił to na polecenie ojca, który chciał ocalić następcę tronu. Chluby Kazimierzowi nie przyniosła także misja dyplomatyczna na Węgrzech. Królewicz pojawił się na węgierskim dworze w 1329 roku i zamiast skupić się na poleceniach ojca, uwiódł Klarę Zach, córkę jednego z węgierskich dostojników. Ojciec dziewczyny o hańbę córki oskarżył królową Elżbietę, siostrę Kazimierza, i w ramach zemsty próbował ją zabić mieczem. Zamachowiec został skazany na śmierć.

Kazimierz Wielki - koronacja na Króla Polski i polityka zagraniczna

W 1333 roku Kazimierz został koronowany na króla Polski. Jego pierwsze decyzje dotyczyły przedłużenia rozejmu z Zakonem krzyżackim – Polska nie mogła sobie pozwolić na dalszą wojnę, więc Kazimierz chciał załatwić tą sprawę drogą dyplomatyczną. Król chciał także doprowadzić do pojednania polsko-czeskiego. W 1335 roku odbył się zjazd w Wyszehradzie, na którym spotkali się królowie Polski, Czech i Węgier. Kazimierz Wielki odkupił od Jana, króla Czech, prawa do korony polskiej za 20 tysięcy kop groszy praskich. Jeśli zaś chodzi o konflikt na linii Polska – Zakon, mediacje zakończyły się ustaleniem, że Krzyżacy mają oddać Polakom Kujawy i ziemię dobrzyńską, mogą za to zachować Pomorze. Kazimierz doprowadził do tego, że papież uznał ten wyrok i wszczął proces polsko-krzyżacki. Kazimierz zdecydował również, że zrezygnuje z praw do części księstw śląskich, które uznały wcześniej czeskie zwierzchnictwo. Proces między Polską a Zakonem zaczął się w 1339 roku w Warszawie.

Wyrok był korzystny dla Kazimierza – Krzyżacy mieli oddać Polsce wszystkie zagarnięte ziemie, łącznie z Pomorzem, ziemią michałowską i chełmińską. Dodatkowo Zakon miał też wypłacić Polsce odszkodowanie. Zakon jednak nie uznał tego wyroku, a ponieważ pozycja Kazimierza nie była jeszcze wystarczająco mocna, król zamiast wojny wybrał pertraktacje. W 1343 roku w Kaliszu podpisano pokój, a jego postanowienia były prawie takie same, jak te z mediacji w 1335 roku. Krzyżacy oddali Kujawy i ziemię dobrzyńską, zatrzymali jednak Pomorze. Pozostawała jeszcze kwestia Śląska, który przeszedł pod panowanie czeskie. Mimo że Kazimierz dobrowolnie zrzekł się swoich praw do tych księstw, planował odzyskać stracone ziemie. Król porozumiał się z niezależnym księciem śląskim, Bolkiem Świdnickim, zawarł także antyczeski sojusz z Ludwikiem Bawarskim. W 1343 roku Kazimierzowi udało się odzyskać Wschowę, ostatnie miasto na Wielkopolsce, które leżało jeszcze w granicach księstwa głogowskiego.

W 1345 roku rozpoczęła się wojna o Śląsk, ale nie przyniosła ona żadnego nowego rozstrzygnięcia, ponieważ traktat podpisany w 1348 roku w Namysłowie potwierdził stan granic obowiązujący z czasów przed wojną. Kazimierz doprowadził też do tego, aby Wrocław w dalszym ciągu był częścią archidiecezji gnieźnieńskiej.

W 1356 roku znowu wrócono do sprawy Śląskiej. Na mocy porozumienia obu królów, Kazimierz zgodził się oddać Czechom księstwo świdnickie, natomiast król czeski Karol IV zrezygnował ze swojego zwierzchnictwa nad Mazowszem. Mimo tych postanowień Kazimierz nie zrezygnował ze swoich roszczeń w stosunku do Śląska. Udało mu się uzyskać od papieża unieważnienie wcześniejszych układów, ale zanim podjął akcję rewindykacyjną spotkała go śmierć. Odzyskanie utraconych ziem Królestwa Polskiego było bardzo trudnym zadaniem, ale pojawiły się nowe perspektywy na wschodzie. W 1340 roku zmarł książę Rusi Halicko-Włodzimierskiej, Bolesław Jerzy Trojdenowicz. Wolą zmarłego księcia było przekazanie całego księstwa Kazimierzowi, więc polski król od razu wyruszył na Ruś upomnieć się o swój spadek. Ale Ruś chcieli jeszcze zaanektować Tatarzy, po stronie których stanęła część ruskich bojarów. Wrogiem Kazimierza okazała się także Litwa. Po stronie Kazimierza stanął król Węgier, a wojna o Ruś ciągnęła się, z kilkoma przerwami, do 1366 roku. W efekcie Polska zajęła całą Ruś Halicką i część Włodzimierskiej, pozostałe części księstwa przypadły Litwie. Pod koniec swojego panowania Kazimierz poszerzył także granice zachodnie.

Powtórne zajęcie Rusi. Bogactwo i oświata. R.P. 1366 - obraz Jana Matejko 

Kazimierz Wielki - sprawa sukcesji tronu

W 1365 roku Kazimierz przyjął hołd od Bartolda von Ostena, pana na Santoku i Drezdenku, trzy lata później królowi udało się też zdobyć Czaplinek, Wałcz i Drabim, należące wcześniej do Marchii Brandenburskiej. Te sukcesy za Zachodzie były możliwe tylko dzięki sojuszowi zawartemu z książętami zachodniopomorskimi – jeden z nich, Bogusław Wołogoski, został mężem córki Kazimierza Elżbiety. Dużym zmartwieniem Kazimierza był brak dziedzica płci męskiej. W 1338 roku Kazimierz postanowił więc, że jeśli przed swoją śmiercią nie spłodzi syna, tron po nim przejmie węgierski następca, Ludwik Andegaweński. Wybór ten podyktowany był przede wszystkim chęcią zacieśnienia sojuszu polsko-węgierskiego. Kazimierz nie ustawał jednak w wysiłkach, aby dziedzicem polskiego tronu został potomek jego rodu.

Pierwszą żoną Kazimierza była Anna, która urodziła królowi jedynie dwie córki. Po śmierci królewskiej małżonki Kazimierz ożenił się z Adelajdą Heską, ale okazała się ona bezpłodna. Kazimierz starał się więc unieważnić to małżeństwo, ale bez powodzenia. Trzecią żoną Kazimierza została Krystyna Rokiczana, choć pod względem prawa małżeństwo to było nielegalne, ponieważ Kazimierz wciąż nie miał rozwodu z Adelajdą. Nie miało to jednak większego znaczenia, ponieważ Rokiczana również nie dała królowi Polski żadnego potomka. Ostatnią żoną Kazimierza była Jadwiga, córka księcia żagańskiego. I to małżeństwo było nieważne, ale papież uznał dzieci zrodzone z tego związku. Ku niezadowoleniu króla, były to wyłącznie córki. Kiedy w 1351 roku Kazimierz poważnie zachorował, potwierdził ważność umowy o przekazaniu tronu Ludwikowi Andegaweńskiemu, a polskie rycerstwo złożyło w tym czasie Ludwikowi warunkową przysięgę wierności. Ludwik obiecał przy tym, że gdy zasiądzie na polskim tronie, nada polskiej szlachcie nowe przywileje.

Mimo ciągłego obowiązywania umowy o dziedziczeniu tronu, Kazimierz zdecydował się przekazać sukcesję swojemu potomkowi, tym bardziej, że Ludwik także nie doczekał się potomstwa płci męskiej. W 1368 roku Kazimierz usynowił swojego wnuka Kazimierza, syna córki z pierwszego małżeństwa, który został księciem słupskim. W testamencie Kazimierz przekazał młodemu księciu ziemię sieradzką, łęczycką i dobrzyńską, a także okręg Wałcz i część Kujaw. Ziemie te miały być lennem Korony i jednocześnie zapewniać panowanie w Polsce księciu pomorskiemu. Ale testament króla został po jego śmierci zakwestionowany przez Ludwika, a sąd zdecydował się go anulować. Młody książę Kazimierz otrzymał dla siebie tylko ziemię dobrzyńską plus kilka grodów jako lenno Korony, nie zdążył też upomnieć się o dziedziczenie tronu, ponieważ zmarł już w 1377 roku.

Rozwój Polski za panowania Kazimierza Wielkiego

Podczas swoich rządów Kazimierz Wielki ogromną wagę przywiązywał do unifikacji i wzmocnienia państwa polskiego. Król popierał osadnictwo, zachęcał także do zagospodarowywania majątków Kościoła i możnych. Kolonizacja najbardziej dynamicznie przebiegła w Polsce środkowej, w rejonie Gór Świętokrzyskich, na pograniczu z Rusią i na Podkarpaciu. Kazimierz wspierał również rozwój dużych miast, nadając im przywileje, między innymi prawo składu, przymus drożny i zwolnienie celne. Wskazywał nowe lokalizacje miejskie i dbał o to, by dalekosiężny handel obejmował najważniejsze szlaki w Polsce. W związku z rozwojem szlaków handlowych Kazimierz Wielki wydał w Wiślicy statut dla Małopolski, a w Piotrkowie dla Wielkopolski. Król powołał także Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku krakowskim. Kazimierz otoczył miasta murami obronnymi, wybudował też kilkadziesiąt zamków, co znacząco wpłynęło na poziom bezpieczeństwa kraju. Król ufundował wiele kościołów i budynków użyteczności publicznej, głównie ratuszów. W porównaniu do Królestwa Polskiego zarządzanego przez Łokietka, Polska za rządów Kazimierza Wielkiego dwukrotnie powiększyła swoje terytorium. Mocno rozwinęła się gospodarka i szkolnictwo, a mieszkańcy stali się zamożniejsi.

Mapa Polski za panowania Kazimierza Wielkiego lata 1333-1370 

W 1364 roku Kazimierz Wielki założył wyższą uczelnię, późniejszy Uniwersytet Jagielloński. Dzięki Kazimierzowi pozycja Polski w Europie wzrosła, czego dowodem był zjazd monarchów w Krakowie, który miał miejsce w 1364 roku – wśród obecnych był między innymi król Węgier, król Danii, król Czech i wielu książąt europejskich. Kazimierz Wielki zmarł w 1370 roku i chociaż nie doprowadził do końca wszystkich swoich planów, to jego zręczna polityka sprawiła, że przez kilka kolejnych wieków Polska była ważnym graczem na arenie polityki europejskiej. Mówi się, że Kazimierz Wielki "Zastał kraj drewniany a zostawił murowany".