Leszek Biały

Leszek Biały był synem Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny, księżniczki znojemskiej. Na księcia krakowskiego wybrano go na wiecu w 1194 roku, mimo że miał wtedy nie więcej niż osiem lat.

W imieniu Leszka władzę sprawowała jego matka, ale w rzeczywistości Małopolską rządził wojewoda Mikołaj i możni krakowscy. W 1198 roku Mieszko Stary powrócił do Krakowa, a wtedy Leszek z matką przeniósł się do Sandomierza. Cztery lata później Mieszko Stary zmarł, o czym młodego księcia poinformowała delegacja panów krakowskich.

Leszek Biały - zdobycie tronu i polityka wewnętrzna

Możni z Krakowa zgodzili się oddać Leszkowi tron, ale tylko pod warunkiem, że oddali on od siebie wojewodę sandomierskiego Goworka. Był to prawdziwy ewenement w dotychczasowej historii Polski, bo do tej pory jeszcze nie zdarzyło się, by polityczna elita tak otwarcie stawiała warunki kandydatowi do tronu. Leszek Biały nie zgodził się na ultimatum wojewody, więc możni krakowscy wybrali na swojego władcę Władysława Laskonogiego, syna Mieszka Starego. Nie wiadomo, jak długo Władysław rządził w Krakowie ani co było przyczyną jego ustąpienia, ale w 1206 roku Krakowem władał już Leszek Biały. Nie mogąc liczyć na poparcie ze strony krakowskich możnych, Leszek starał się pozyskać wysokich dostojników kościelnych. W 1207 roku Leszek wyraził zgodę, aby biskup krakowski był powoływany przez kapitułę, a nie wybierany przez księcia. Pierwszy polski kanonicznie wybrany biskup nazywał się Wincenty Kadłubek, ale nawet tak duże ustępstwo na rzecz kościoła nie uchroniło Leszka przed problemami. Mimo że papież Innocenty III w 1206 roku poparł Leszka Białego, cztery lata później zatwierdził zasady statutu wydanego przez Bolesława Krzywoustego i uznał prawa do pryncypatu Mieszka Plątonogiego z rodu Piastów.

Na przełomie 1210 i 1211 roku Mieszkowi udało się opanować Kraków, ale kilka miesięcy po tym wydarzeniu książę zmarł. Od tej chwili Leszek Biały aż do śmierci nie stracił już swojej władzy w Krakowie. Przez pierwsze dziesięć lat swoich rządów współpracował z młodymi książętami z rodu Piastów, między innymi ze swoim bratem Konradem Mazowieckim, Kazimierzem Opolskim i księciem poznańskim Władysławem Odonicem. W 1210 i 1215 roku książęta ci razem nadali Kościołowi przywileje immunitetowe. Polityka zagraniczna Leszka Białego skupiała się na Wschodzie. W 1199 roku Leszek brał udział w wyprawie na Ruś Halicką, ale był wtedy jeszcze za młody na to, by dowodzić wojskiem. Polska interwencja zakończyła się osadzeniem na tronie księcia Romana, ten jednak szybko odciął się od Polski i w 1205 roku zaatakował Małopolskę. Ruski atak udało się odeprzeć, a książę Roman poległ w bitwie pod Zawichostem. Do pustego tronu halickiego ustawiła się kolejka pretendentów. Leszek walczył o władzę z królem węgierskim Andrzejem II i początkowo władcom udało się zawrzeć kompromis – Włodzimierz pozostał w strefie polskiej, a Halicz w strefie węgierskiej. W 1214 roku obalono rządy węgierskie w Haliczu, a Węgrowie zgodzili się oddać tą część Rusi Leszkowi Białemu, nie protestowali także przeciwko włączeniu Przemyśla do Polski.

Mapa Polski - Rozbicie Dzielnicowe 1138

Polityka zewnętrzna Leszka Białego

W rzeczywistości jednak Leszek nie był na tyle silny, by utrzymać całą władzę, więc w 1218 roku doszło do renegocjacji. Węgry odzyskały Halicz, a na króla halickiego wybrano węgierskiego królewicza Kolomana. Ustępstwem na rzecz Leszka było wydanie Kolomana za córkę Leszka Salomeę, która od tej pory była królową halicką. Nie pomogło to jednak w utrzymaniu silnych wpływów polskich na Rusi Halickiej. Wszystkie wpływy w Haliczu Polska straciła w 1221 roku, kiedy to Węgrzy osadzili na tronie księcia ruskiego Mścisława. Jego następcą miał być Andrzej, syn króla węgierskiego. Leszek Biały umacniał jednak swoją pozycję w Polsce. w 1217 roku porozumiał się z Leszkiem, Henrykiem Brodatym i Władysławem Laskonogim, do koalicji dołączył także Konrad Mazowiecki. Tak silny sojusz najbardziej wpływowych książąt polskich pozwolił na śmielsze działania na terenie Prus. Chrystianizacja ziem pruskich trwała już od pewnego czasu. Propagatorem tych działań był arcybiskup Henryk Kietlicz, w 1216 roku misją chrystianizacyjną zajmował się pruski biskup Chrystian.

Na mocnej obronie granic Mazowsza zależało przede wszystkim Konradowi, ale bezpieczne Mazowsze było też w interesie Leszka. Do tego Leszek liczył na podboje nowych ziem. Swego czasu Leszek Biały zobowiązał się do wyruszenia na wyprawę krzyżową, ale niespecjalnie palił się do wypełnienia tego obowiązku i poprosił papieża o zwolnienie go z tego ślubowania. Jako argument podał, że w Palestynie nie ma jego ulubionego piwa, a papież to wytłumaczenie uznał, ale nakazał księciu wyprawę na pogan pruskich. Leszek początkowo nie chciał wszczynać walk z poganami, więc zaproponował organizowanie przygranicznych targów, dzięki którym mogłaby się szerzyć wiara chrześcijańska. Było to dość nietypowe rozwiązanie jak na tamte czasy, ale z planów tych nic nie wyszło i ostatecznie Leszek stanął na czele wyprawy krzyżowej na Prusy. Szczególnie aktywny w walce z pruskimi poganami był Henryk Brodaty, duże wsparcie krzyżowcom okazywał także Konrad Mazowiecki. Mimo tego wyprawa krzyżowa nie zakończyła się wielkim sukcesem, bo napady Prusów wcale nie ustały. Książęta wspólnie próbowali zorganizować obronę pogranicza Mazowsza, jednak ich starania nie przyniosły żadnej poprawy.

Wewnętrzne spory z pozostałymi Piastami

W 1225 roku stosunki między Leszkiem a Henrykiem Brodatym nagle się pogorszyły, ponieważ książę śląski próbował przejąć władzę w Krakowie. Gdy jednak Leszkowi, przy wsparciu brata Konrada, udało się odeprzeć atak, odnowiono dawne porozumienie między książętami. W 1227 roku Leszek zwołał zjazd książąt polskich, a głównym tematem obrad była sytuacja Wielkopolski, granica z Prusami i umocnienie władzy polskiej na Pomorzu Gdańskim. Książę gdański Świętopełk porozumiał się z Władysławem Odonicem i zaatakował zebranych w jednym miejscu władców. Leszek Biały podczas tego ataku zażywał kąpieli, ale gdy zorientował się w sytuacji, próbował uciec na koniu.

Zabicie Leszka Białego w Gąsawie - obraz Jana Matejko

Ucieczka się nie powiodła i zamachowcy zabili księcia. Leszek Biały w trakcie swoich rządów próbował utrzymać jedność państwa polskiego. Chcąc wzmocnić swoją pozycję księcia krakowskiego tytułował się jako dux Poloniae. Jego działania polityczne i wojskowe sięgały poza granice podległych mu ziem. Starał się także, aby jego księstwa rozwijały się gospodarczo, a na niezamieszkane tereny sprowadzał górników. Ekonomiczną potęgę Leszek chciał zbudować także w oparciu o gwarancje nadawane gminom kupców niemieckich, które pojawiły się w miastach na Małopolsce. Prawdopodobnie liczne nadania ziem możnym świeckim i instytucjom kościelnym miały doprowadzić do tego, że niezagospodarowane do tej pory ziemie zostaną zaludnione osadnikami. Gospodarcze plany Leszka Białego w dużym stopniu udało się zrealizować, a jedną z oznak bogacenia się księstwa małopolskiego były nowe, monumentalne budowle, na przykład klasztory w Jędrzejowie, Koprzywnicy i Sulejowie. Największych planów politycznych Leszkowi Białemu nie udało się jednak wypełnić. Wdową po Leszku Białym była Grzymisława, której po śmierci Leszka nie udało się sprawować regencji w imieniu nieletniego syna Bolesława.