Henryk I Brodaty

Henryk Brodaty był synem księcia śląskiego Bolesława Wysokiego i Adelajdy z Sulzbachu. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych władców polskich z czasów rozbicia dzielnicowego.

Główną troską Henryka w trakcie jego rządów były wewnętrzne sprawy Śląska. Popierał osadnictwo i rozwój górnictwa, dążył też do gospodarczego rozwoju swojego księstwa. Sprowadził na Śląsk górników z Niemiec, i dzięki temu na Śląsku można było wydobywać złoto. Duże zasoby cennego kruszcu umożliwiły przeprowadzenie reformy monetarnej.

Henryk Brodaty - reforma Śląska

Księstwo wrocławskie przeszło wielką reformę ustrojową – na jej mocy tworzono osady wyłączone spod jurysdykcji i zarządu kasztelańskiego, a nowe miejscowości powstawały zgodnie z zasadami prawa niemieckiego. Reformę przeszedł Wrocław, Środa, Złotoryja, Lwówek Śląski. Niemal wszystkie wioski lokowane wokół miast powstawały na prawie niemieckim. Początkowo osadnicy wiosek i miast pochodzili niemal wyłącznie z Niemiec. Henryk izolował ich od ludności polskiej, tak aby ci nie zechcieli przenieść się do nowych miejsc, gdzie warunki życia były lepsze. Książę robił tak dlatego, że chciał, aby stary system funkcjonował bez przeszkód do czasu, gdy nowe zasady zaczną przynosić oczekiwane korzyści. Już za życia Henryka Brodatego zniesiono zakaz osiedlania się Polaków we wsiach lokowanych, a wioski polskie otrzymały prawa niemieckie. Dzięki reformie Henryka do nowych osad przyjeżdżali Niemcy ze swoim własnym kapitałem i szerokimi kontaktami poza granicami Polski, co razem z dogodnym prawem sprzyjało rozwijaniu handlu. Henryk wspierał także rzemiosło, sprowadzając do Wrocławia tkaczy walońskich. Książę na początku pozostawał neutralny, ale łączyły go bliskie relacje z Henrykiem Kietliczem i sojusznikami arcybiskupa. Gdy jednak żądania Kościoła stały się zbyt duże, Henryk sprzymierzył się z Władysławem Laskonogim. Książęta wymienili się między sobą terytoriami, w efekcie czego Henryk Brodaty przejął Kalisz. Musiał jednak kilka razy ratować Lubusz przed atakami Niemców, ponieważ Laskonogi nie był w stanie samodzielnie utrzymać swojego księstwa.

W 1217 roku Henryk Brodaty, Leszek Biały i Władysław Laskonogi zawiązali sojusz, którego efektem były zorganizowane w 1222 i 1223 roku wyprawy krzyżowe przeciwko Prusom. Formalnym dowódcą krzyżowców był Leszek Biały, ale rzeczywistą władzę sprawował Henryk. Mimo tak ścisłej współpracy Henryk Brodaty zdecydował się w 1225 roku przejąć Kraków, gdzie na tronie siedział jego dotychczasowy sojusznik Leszek Biały. Leszek przebywał wtedy na Rusi, a do tego kroku Henryka zachęcili najprawdopodobniej członkowie rodu Gryfitów. Leszek przy pomocy Konrada Mazowieckiego uratował swój tron, a niespodziewany atak Henryka w gruncie rzeczy nie zmienił zbyt mocno dotychczasowych układów politycznych.

Spór o tron Henryka Brodatego i Konrada Mazowieckiego

W 1227 roku zabito w Gąsawie Leszka Białego, Henryk Brodaty podczas zamachu doznał bardzo ciężkich obrażeń. Po śmierci Leszka wybuchły spory o tron krakowski. Henryk popierał Władysława Laskonogiego, jego przeciwnikiem był brat Leszka Konrad. Decyzją możnych krakowskich tron przypadł Laskonogiemu. Ten jednak musiał walczyć o Wielkopolskę z Władysławem Odonicem, więc przekazał swoją władzę nad Krakowem Henrykowi. Niedługo potem na Małopolskę najechał Konrad, ale Brodatemu udało się pokonać wojska mazowieckie. Konrad spróbował więc przejąć tron podstępem. W 1229 roku spotkał się z Henrykiem, po czym wtrącił go do więzienia. Henryk Pobożny, syn Brodatego, zamierzał odbić ojca w walce, ale nim jego wojska wyruszyły, do Krakowa przybyła żona Henryka, Jadwiga. Dzięki swojej pozycji udało się jej wymusić uwolnienie Brodatego. W 1231 roku Laskonogi zmarł, a Konrad zrzekł się swoich praw do Małopolski. Od tej pory książę wrocławski mógł już bez problemów objąć tron w Krakowie. Możni krakowscy popierali Brodatego, silną pozycję Henryk zachował także na Śląsku. Panowie krakowscy dostali od Brodatego dużą swobodę w sprawach wewnętrznych, mogli też oni liczyć na hojne nadania i zgody na lokacjie wsi na prawie niemieckim. Dzięki takiej polityce współpraca między księciem a możnymi przebiegała bez zgrzytów, a potomkowie Brodatego mogli liczyć na poparcie krakowskich panów podczas późniejszych walk o władzę w Krakowie.

Mapa Polski za panowania Henryków Śląskich - lata 1201-1241 

Henryk Brodaty rządził nie tylko swoim dziedzicznym Śląskiem i Krakowem, ale w 1234 roku przejął też dużą część Wielkopolski, kiedy to wielkopolskie rycerstwo zbuntowało się przeciwko Odonicowi. Brodaty sprawował także rządy opiekuńcze w księstwie opolskim i sandomierskim. Według części historyków, Henryk Brodaty czynił pewne starania o prawo do koronowania się na władcę całej Polski. Robił to jednak bardziej ze względu na swojego syna, niż dla siebie. Starając się o prawo do koronacji szukał poparcia u papieża i cesarza. Na przeszkodzie stały jednak konflikty z dostojnikami kościelnymi. W 1236 roku Henryk wdał się w poważny spór z biskupem wrocławskim i został ekskomunikowany. Ekskomunikę zawieszono dzięki staraniom syna, ale gdy Henryk umierał w 1238 roku, był jeszcze objęty klątwą. Henryka Brodatego pochowano w ufundowanym przez niego klasztorze w Trzebnicy. Razem ze swoją żoną Jadwigą doczekał się licznego potomstwa, jednak dorosłego wieku doczekała tylko dwójka rodzeństwa, syn Henryk i córka Gertruda. Żona Brodatego, Jadwiga, została kanonizowana w 1267 roku.